Τις τελευταίες ημέρες τα ελληνικά ΜΜΕ έχουν αφιερώσει πολύ χρόνο προκειμένου να επισημάνουν τους κινδύνους που κρύβει η καθυστέρηση της «επένδυσης» των VLTs (Video Lottery Terminals – aka: «κουλοχέρηδες»). Ναι, καλά ακούσατε: ο κίνδυνος δεν βρίσκεται στο ότι τα «φρουτάκια» θα γεμίσουν τη χώρα αλλά ότι δεν την γεμίζουν αρκετά γρήγορα. Στη έρευνα που ακολουθεί θα παρουσιάσουμε μια σειρά από σημαντικά στοιχεία -ορισμένα από τα οποία απόρρητα- σχετικά με μια υπόθεση που οι περισσότεροι Έλληνες δεν γνωρίζουν ή γνωρίζουν μέσω του διαθλαστικού κατόπτρου των συστημικών ΜΜΕ. Φίλοι και φίλες, καλωσήρθατε στην Ελλάδα: Στο απέραντο καζίνο της Ευρώπης.
«Μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης και παρά τις έντονες αντιδράσεις, τόσο των βουλευτών όσο και της ελληνικής κοινωνίας, η κυβέρνηση ετοιμάζεται να επαναφέρει μετά το Πάσχα το νομοσχέδιο για τα φρουτάκια. Θα μετατρέψουν τη χώρα σε ένα απέραντο καζίνο με πρόσχημα ότι θα υπάρχουν κάποια φορολογικά έσοδα αλλά τα μόνα έσοδα που θα αυξηθούν στην πραγματικότητα θα είναι των «γνωστών αγνώστων μεγαλοεπιχειρηματιών»
Αλέξης Τσίπρας, Απρίλιος 2011
Το αφιέρωμα που ακολουθεί είχε μια δυσκολία στην παρουσίασή του αφού οι πτυχές ενός τόσο μεγάλου και πρωτοφανούς «σκανδάλου» μας οδηγούν να πιάσουμε το νήμα από διαφορετικές αφετηρίες. Για το λόγο αυτό σας προτείνουμε να διαβάσετε όλα τα στοιχεία του ρεπορτάζ πριν σχηματίσετε προσωπική άποψη.
VLTs: Τι είναι και τι προκαλούν
Τα Video Lottery Terminals είναι η ψηφιακή έκδοση των παραδοσιακών «κουλοχέρηδων», γνωστά στην Ελλάδα και ως «φρουτάκια» (στο εξής θα αναφερόμαστε σε αυτά ως «κουλοχέρηδες» αφού δεν θέλουμε να παίξουμε το παιχνίδι της αθώωσής τους μέσω του τεχνικού όρου VLT).
Είναι γνωστά διεθνώς στην αγορά των τυχερών παιχνιδιών ως το crack cocain του τζόγου αφού έρευνες σε όλο τον κόσμο τα έχουν κατατάξει στα πιο επικίνδυνα τυχερά παιχνίδια από πλευράς εθισμού. Ο Σύνδεσμος Ψυχολόγων της Αγγλίας έχει επισημάνει ότι ο εθισμός σε αυτά είναι ταχύτερος σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο παιχνίδι του τζόγου. Στην σχετική έκθεση αναφέρει: «… ενώ στις περιπτώσεις στοιχηματικού τζόγου σε αθλήματα, άλογα ή άλλα παιχνίδια ικανοτήτων (όπως το πόκερ) μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες μέχρι να αναπτυχθεί παθολογική εξάρτηση στην περίπτωση των VLTs το τραγικό αυτό ταξίδι μπορεί να ολοκληρωθεί σε λιγότερο από έναν χρόνο».
Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Υγείας το 2008 στην έκθεση του για τα προβλήματα εθισμού σημειώνει ότι η πλειοψηφία των εθισμένων στον τζόγο επιλέγει τους «κουλοχέρηδες» και αναφέρεται επίσης σε έκθεση του 2003 η οποία κατέδειξε ότι περισσότεροι από τους μισούς παίχτες αυτών των παιχνιδιών ενδέχεται να εθιστούν.
Σε άλλη έκθεση του ανεξάρτητου οργανισμού ChooseHelp με έδρα το Λονδίνο σημειώνεται ότι η ευκολία πρόσβαση στους «κουλοχέρηδες» είναι ένας από τους τρεις λόγους του άμεσου εθισμού των παιχτών. Οι άλλοι δύο είναι η απλότητα και η ταχύτητα της δράσης.
Φυσικά όταν μιλάμε για εθισμό μιλάμε για κανονικό παθολογικό εθισμό με όλα τα γνωστά συνεπακόλουθά. Σε κοινή έκθεση του Πανεπιστημίου Yale με το «Συμβούλιο για τα Προβλήματα του Τζόγου του Κονέκτικατ» διαπιστώθηκε ότι ένας στους πέντε παθολογικά εθισμένους με τον τζόγο θα επιχειρήσει να αυτοκτονήσει, ποσοστό που είναι το υψηλότερο σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη εθιστική διαταραχή.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επιπλέον αναφέρει ότι το 77,5% όσων παρουσιάζουν εθισμό στον τζόγο διαγιγνώσκονται επίσης και με ψυχικές διαταραχές σε κάποιο σημείο της ζωής τους ενώ το 25% από αυτούς θα καταλήξουν σε βαριά κατάθλιψη. Τα ποσοστά αυτοκτονιών σχετικών με τον τζόγο ξεπερνάνε ακόμα και αυτά της σεξουαλικής κακοποίησης ενώ εντυπωσιακό είναι και το στοιχείο της «ισότητας» του εθισμού στα VLTs αφού τα στοιχεία παρουσιάζουν αντίστοιχα ποσοστά σε άνδρες και γυναίκες.
Με λίγα λόγια: Πριν αρχίσουμε να συζητάμε για τα οικονομικά φορολογικά οφέλη μιας κοινωνίας ίσως θα πρέπει να δούμε τον τεράστιο κίνδυνο που ενέχει η εγκατάσταση σχεδόν 40.000 τέτοιων μηχανημάτων στις γειτονιές μας. Και αν προτιμάτε τα οικονομοτεχνικά μεγέθη, ίσως θα πρέπει πρώτα να δούμε και το κόστος του εθνικού συστήματος υγείας που θα πρέπει πολύ σύντομα να δαπανήσει τεράστια κεφάλαια για την καταπολέμηση του εθισμού του τζόγου σε όλα τα επίπεδα.
Το χρονικό των κουλοχέρηδων: Από καύσωνα σε καύσωνα
Στις 11 Αυγούστου του 2011 και ενώ η θερμοκρασία στην Αθήνα ξεπερνούσε τους 39 βαθμούς κελσίου κάποιοι λίγοι βουλευτές αψηφώντας τον καύσωνα βρίσκονταν εντός του θερινού τμήματος του κοινοβουλίου και ψήφιζαν τον Νόμο 4002/2011. Πρόκειται για τον νόμο-πλαίσιο της Ελληνικής Αγοράς Τυχερών Παιχνιδιών στον οποίο συμπεριλαμβανόταν και ένα άρθρο για την αποκλειστική αδειοδότηση του ΟΠΑΠ (έναντι 560 εκατ. ευρώ) προκειμένου να αναλάβει την εμπορική διαχείριση 35.000 μηχανημάτων με φρουτάκια. Από αυτά τα 16.500 θα τα διέθετε μέσω δικού του δικτύου ενώ 18.500 ακόμα θα παραχωρούνταν σε ιδιωτικά δίκτυα για εκμετάλλευση.
Τον Μάρτιο της επόμενης χρονιάς Η Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων (ΕΕΕΠ) απέστειλε στην Ευρωπαϊκή επιτροπή για δημόσια διαβούλευση το ρυθμιστικό πλαίσιο και τις τεχνικές προδιαγραφές. Η περίοδος διαβούλευσης ορίστηκε μεταξύ της 3ης Μαρτίου του 2012 και της 4ης Ιουλίου του ίδιου έτους. Ο ΟΠΑΠ ξεκίνησε ταυτόχρονα την δημιουργία του Data Center για την έρευνα και την ανάπτυξη του σχετικού λογισμικού.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο το οποίο είχε αποσταλεί στην Ευρωπαϊκή επιτροπή υιοθετούσε ουσιαστικά τους περιορισμούς του Ν.4002/2011 που περιλάμβανε μεταξύ άλλων:
Την υποχρέωση τα VLTs να αποδίδουν το 80% του τζίρου τους
Να έχουν minimum χρέωση ανά παιχνίδι το 0,1€ και ανώτατο τα 2€
Να μπορούν να παίξουν μόνο παίχτες που έχουν εκδώσει μοναδική κάρτα παίχτη που θα περιλαμβάνει και το ΑΦΜ του.
Το όριο ηλικίας να είναι τα 21 έτη.
Ο κάθε χώρος που θα υιοθετεί VLTs να μην έχει πάνω από 25 τερματικά.
Το 30% του τζίρου κάθε μηχανήματος να αποδίδεται αυτόματα στο δημόσιο
Το ημερήσιο ανώτατο όριο που μπορεί να χάσει ένας παίχτης να είναι τα 500€ και σε περίπτωση που το φτάσει να αποκλείεται για 24 ώρες.
Το ωράριο των καταστημάτων να είναι από τις 9 το πρωί έως τις 2 τα χαράματα τις καθημερινές και έως τις 4 τα σαββατοκύριακα.
Υπό αυτές τις δημόσια γνωστές προϋποθέσεις η Ema Delta του Δημήτρη Μελισσανίδη έκανε την προσφορά της να αγοράσει τον ΟΠΑΠ την 1η Μαΐου του 2013.
Με την ιδιωτικοποίηση του ΟΠΑΠ ξεκίνησε και η διαδικασία προετοιμασίας για την τοποθέτηση των τερματικών σε όλη την χώρα. Σύμφωνα με ενημερωτικό σημείωμα του ίδιου του ΟΠΑΠ τα πρώτα 4.500 θα βρίσκονταν στις γειτονιές μας μέσα σε λίγους μήνες. Ο ΟΠΑΠ ξεκίνησε άμεσα τις συνομιλίες με επιχειρηματίες για την εγκατάσταση των μηχανημάτων στο δίκτυο του και αλλού… και το αλλού παρουσιάζει ένα σοβαρό πρόβλημα το οποίο θα εξετάσουμε παρακάτω.
Στο μεταξύ εκτός από τα τερματικά που θα εγκαθίστανται από το δίκτυο του ΟΠΑΠ ξεκίνησαν και οι συνομιλίες για τους παραχωρησιούχους . Φυσικά στο παιχνίδι μπήκε ο Κοπελούζος αλλά και άλλοι γνωστοί και αγαπημένοι ολιγάρχες, όπως ο Βαρδινογιάννης, ο Φέσσας, ο Μελισσανίδης κ.λπ. ενώ στις λίστες που έχουμε στα χέρια μας βλέπουμε και τον Φουρλή.
Την ίδια ώρα όμως που οι προετοιμασίες γίνονταν κανονικά ο ΟΠΑΠ ασκούσε πιέσεις προκειμένου να αρθούν μερικοί περιορισμοί για την εγκατάσταση των παιχνιδιών, με πρώτη και κύρια την αναγραφή του ΑΦΜ στην κάρτα παίχτη και το όριο που μπορεί να χάσει ένας παίχτης. Και κάπως έτσι πέρασε ολόκληρο το 2014.
Οι εμπλεκόμενοι θα έπρεπε να ένιωσαν τρόμο (χωρίς λόγο καθώς φαίνεται σήμερα) όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε την εξουσία. Ο Αλέξης Τσίπρας προσωπικά είχε τοποθετηθεί πολλές φορές αρνητικά στο ενδεχόμενο της εγκατάστασης όλων αυτών των τερματικών τζόγου αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «η Ελλάδα δεν πρέπει να μετατραπεί σε ένα απέραντο καζίνο». Και αυτό φαίνεται ότι προκάλεσε μια σπασμωδική κίνηση.
Στις αρχές του Φεβρουαρίου φέτος και ενώ η νέα κυβέρνηση δεν είχε προλάβει ούτε να ετοιμάσει τις προγραμματικές της δηλώσεις η ΕΕΕΠ υπό την προηγούμενη διοίκηση εξέδωσε μια περίεργη απόφαση επί του ρυθμιστικού πλαισίου η οποία ικανοποιούσε πλήρως τον ΟΠΑΠ αφού έβγαζε από τις προϋποθέσεις ό,τι ακριβώς επιθυμούσε ο Μελισσανίδης και οι παραχωρησιούχοι: Η υποχρεωτική αναγραφή του ΑΦΜ είχε εξαφανιστεί, τα μέτρα που έπρεπε να απέχουν τα μαγαζιά με τους «κουλοχέρηδες» μειώθηκαν, ακόμα και οι προδιαγραφές πυρασφάλειας ήταν παντελώς απούσες από την πράξη με την οποία υποτίθεται θα ξεκινούσαν την λειτουργία τους.
Η έκδοση αυτής της απόφασης προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις και ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, ζήτησε τις παραιτήσεις του Δ.Σ. της Εθνικής Επιτροπής Ελέγχου Παιγνίων. Ο νέος πρόεδρος, Αντώνης Στεργιώτης, -που τα ΜΜΕ θεωρούν ότι είναι έμπιστος του Βαρουφάκη- ανακάλεσε την απόφαση και επανέφερε τις προϋποθέσεις αναγραφής ΑΦΜ στην κάρτα παίχτη και τους κανόνες πυρασφάλειας ενώ προχώρησε στην επιβολή ορίου ημερησίων απωλειών 80€ ανά παίχτη και στον περιορισμό του ωραρίου των μαγαζιών έως τις 12 το βράδυ τις καθημερινές και τις 2 τα χαράματα για τα Σαββατοκύριακα (επιπλέον ορίστηκαν οι ανώτερες επιτρεπόμενες ώρες παιγνίου)..
Η απόφαση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ΟΠΑΠ και ενός άτυπου οργάνου Υποψηφίων Πρακτόρων Παιγνιομηχανημάτων. Τις αντιδράσεις αυτές θα τις δούμε παρακάτω αλλά στο μεταξύ βάσει αυτής της απόφασης ο ΟΠΑΠ ανακοίνωσε την αναστολή του project εξαιτίας της δυσμενούς μετατροπής των όρων, κάτι που προκάλεσε την έντονη αντίδραση και της Τρόικας η οποία υπολογίζει από 260 έως 300 εκατομμύρια ευρώ έσοδα από την μετατροπή της χώρας σε καζίνο. Φυσικά τα ΜΜΕ έπαιξαν το δικό τους παιχνίδι.
Οι πληροφορίες μας λένε ότι εδώ και αρκετές μέρες ασκούνται ιδιαίτερες πιέσεις για την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς στην οποία συμμετέχουν εκτός από εκπαιδευτικούς οργανισμούς που εμφανίζονται ξαφνικά να μελετάνε την αγορά των VLTs -χωρίς κάποιο προφανή λόγο- αλλά και η γνωστή μας κυρία Κατερίνα Σαββαΐδου, Γενική Γραμματέας Δημοσίων Εσόδων, που έστειλε επιστολή στην ΕΕΕΠ απαιτώντας τα «έσοδά της».
Πριν δούμε όμως τις υπόλοιπες πτυχές αυτής της απίστευτης ιστορίας που εξελίσσεται και στον φετινό καύσωνα αξίζει να σημειωθεί ότι οι αλλαγές που σύμφωνα με τον ΟΠΑΠ τίναξαν το project στον αέρα ήταν πάνω-κάτω αυτές οι οποίες ίσχυαν όταν ο Μελισσανίδης και η παρέα του αγόρασαν τον ΟΠΑΠ θεωρώντας την άδεια των VLTs συμφέρουσα. Οι συνθήκες δηλαδή υπό τις οποίες προετοιμαζόταν το εγχείρημα εδώ και 2,5 χρόνια δεν είναι ουσιαστικά διαφορετικές από αυτό που ο ΟΠΑΠ και οι παραχωρησιούχοι θεωρούν «ακατάλληλο περιβάλλον», κάτι που αποδεικνύεται και από τις εκθέσεις της BAIN & COMPANY που είχε παραγγείλει ο ΟΠΑΠ και έχουμε στη διάθεσή μας.
Πού ακριβώς θα εγκατασταθούν οι κουλοχέρηδες;
Σύμφωνα με μια λίστα που έφτασε στα χέρια μας από ανώνυμη πηγή (και την οποία ελέγξαμε δειγματοληπτικά) μεγάλο ενδιαφέρον εμφανίζει η επιλογή που έχει κάνει ο ΟΠΑΠ για την εγκατάσταση των «κουλοχέρηδων». Ανάμεσα στις κατηγορίες των καταστημάτων εντύπωση μας προκάλεσε μια που δεν είχε χαρακτηριστικό όνομα.
Στη λίστα αυτή αναγνωρίσαμε τουλάχιστον 2 παράνομους χώρους γνωστούς και ως «μπαρμπουτιέρες» που είχαμε συναντήσει σε παλαιότερο ρεπορτάζ, όταν πριν από λίγα χρόνια είχαν γίνει σχετικές συλλήψεις. Μια άλλη ήταν μάλιστα δίπλα από τα παλιότερα γραφεία του TPP και είχαμε τις υποψίες μας. Μετά από έναν σύντομο έλεγχο αποκαλύφθηκε ότι όλα (η τουλάχιστον στην συντριπτική τους πλειοψηφία) τα καταστήματα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία πρόκειται για τέτοιου είδους χώρους παράνομου τζόγου.
Στις 17 Ιουλίου του 2015 έφτασε στην ΕΕΕΠ μια επιστολή «εκ μέρους της πρωτοβουλίας των υποψηφίων πρακτόρων Παιγνιομηχανημάτων» σύμφωνα με την οποία η τροποποίηση του κανονισμού καταστρέφει τα επενδυτικά σχέδια των επιχειρηματιών αφού ο ΟΠΑΠ πάγωσε την έναρξη της διαδικασίας. Μαθαίνουμε μάλιστα από πρόσφατα δημοσιεύματα ότι η εν λόγω πρωτοβουλία προχώρησε και στην κατάθεση μηνύσεων κατά των μελών της επιτροπής ελέγχου.
Στην επιστολή μεταξύ άλλων γίνεται λόγος για τα 40.000€ που έχουν καταθέσει από τον Μάιο στον ΟΠΑΠ οι ενδιαφερόμενοι επιχειρηματίες, τα έξοδα σύστασης εταιριών, τα έξοδα ενοικίων και σε μερικές περιπτώσεις και στις προσλήψεις προσωπικού που έχουν προχωρήσει. Επειδή όμως ανάμεσα στους υπογράφοντες ως μέλη της πρωτοβουλίας διακρίνουμε πολλά από τα ονόματα της ακατανόμαστης κατηγορίας (Ανερ.Ν., Αντω.Α., Βαβ.Ν., Γαλ.Μ., Δεσφ.Λ., Διον.Χ. κ.λπ.) και επειδή τώρα τελευταία δοκιμάζεται συνέχεια η λογική μας θα θέλαμε να απευθύνουμε δημόσια τέσσερις ερωτήσεις στην πρωτοβουλία:
Τα χρήματα που δώσατε στον ΟΠΑΠ δεν θα τα επιστρέψει σε περίπτωση που δεν προχωρήσει το project;
Για τι ποσά μιλάμε όταν λέμε ότι οι εν λόγω επιχειρήσεις έχουν προχωρήσει σε έξοδα σύστασης εταιριών; Για τα 360€ που απαιτούνται; Μήπως μερικά μέλη της πρωτοβουλίας έπρεπε έτσι και αλλιώς κάπως να νομιμοποιήσουν τις επιχειρήσεις τους;
Αυτές οι επιχειρήσεις τώρα που θα αποκτήσουν τους «κουλοχέρηδες» θα σταματήσουν τις υπόλοιπες δραστηριότητές τους; Θα κλείσουν τα χαρτοπαιχτικά τραπέζια και τις παράνομες ρουλέτες που φαίνεται να έχουν σύμφωνα με τα δελτία ελέγχου της αστυνομίας;
Ποιοί είναι αυτοί οι επιχειρηματίες που προσέλαβαν προσωπικό προκαταβολικά και ενώ στην καλύτερη των περιπτώσεων οι «κουλοχέρηδες» θα έφταναν στους χώρους σε περίπου 2 μήνες; Προσπαθούσαν να λύσουν από μόνοι τους το πρόβλημα της ανεργίας;
Σε κάθε περίπτωση η σύμπραξη του ΟΠΑΠ με παράνομες λέσχες αποτελεί μείζον ζήτημα για το συνολικό εγχείρημα. Οι επιχειρηματίες αυτοί θα χρησιμοποιήσουν την δυνατότητα που τους δίνεται προκειμένου να νομιμοποιήσουν την ύπαρξή τους και να βάλουν βιτρίνα στα καταστήματά τους. Και επιτρέψτε μας την καχυποψία αλλά η λίστα που έχουμε στα χέρια μας και η οποία έχει πλήρη καταγραφή των παράνομων αυτών χώρων αποδεικνύει ότι το κράτος ακόμα και όταν γνωρίζει τις παρανομίες δεν μπορεί να ελέγξει πραγματικά τις δραστηριότητες της νύχτας εξαιτίας των κυκλωμάτων προστασίας που υπάρχουν ακόμα και μέσα στην αστυνομία. Προφανώς αυτοί οι χώροι παραμένουν ανέλεγκτοι πληρώνοντας προστασία και το πιθανότερο είναι να συνεχίσουν να έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν. Έτσι τα «φρουτάκια» θα λειτουργήσουν ως ένα πολύ όμορφο σύστημα για την διαφήμιση και την ανοιχτή πρόσβαση του κόσμου στους χώρους αυτούς. Ως προθάλαμος δηλαδή στον κόσμο του τζόγου: σε χώρους που εκτός από προθάλαμο θα διαθέτουν και μυστική πόρτα για την εισαγωγή του νέου πελάτη στον ονειρικό κόσμο της εξάρτησης.
Τα φορολογικά έσοδα και οι κατεστραμμένες περιουσίες
Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενο μέρος του αφιερώματος οι «κουλοχέρηδες» αποτελούν το πιο γρήγορα εθιστικό παιχνίδι τζόγου. Σχεδόν ένας στους τέσσερις που ασχολείται κινδυνεύει να εθιστεί σε λιγότερο από ένα χρόνο και από αυτούς πάνω από τους μισούς αναμένεται να παρουσιάσουν κάποιοι είδους ψυχική διαταραχή.
Το κόστος φαίνεται ήδη μεγάλο για να δικαιολογεί απλά τα φορολογικά έσοδα αλλά σε κάθε περίπτωση οι «επενδυτές» υποστηρίζουν ότι στην δική μας περίπτωση τα πράγματα θα είναι διαφορετικά αφού το ανώτατο ημερήσιο όριο των 80€ διασφαλίζει ότι οι παίχτες δεν κινδυνεύουν πραγματικά με οικονομική καταστροφή.
Καταρχάς επιτρέψτε μας να εξηγήσουμε δύο πολύ απλούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να παρακαμφθεί ο περιορισμός: α) Ο παίχτης μπορεί να πάει στον ιδιοκτήτη του μαγαζιού (είδαμε ήδη ότι δεν είναι τα καλύτερα παιδιά) και να συμφωνήσει ότι στα ποσά που θα παίξει στον «κουλοχέρη» θα προστίθεται στο τέλος ένα μηδενικό (ή γιατί όχι και δύο;). Αν δηλαδή χάσει 50€ θα πληρώσει στον μαγαζάτορα 500€ και το αντίστροφο. β) Οι κάρτες παίχτη θα μπορούσαν να εκδίδονται όπως και στην περίπτωση των ενεργοποιημένων καρτοκινητών μέσω αλλοδαπών που θα λαμβάνουν ένα ελάχιστο ποσό (ή και καθόλου σε περιπτώσεις συγκεκριμένων μειονοτήτων). Αυτός είναι άλλωστε και ένας λόγος που ο ΟΠΑΠ επιμένει τόσο πολύ στην μη αναγραφή του ΑΦΜ.
Αν υποθέσουμε όμως ότι για κάποιο ανεξήγητο λόγο και με κάποιο ανεξήγητο τρόπο τα πάντα διατηρούνται στα νόμιμα επίπεδα, τότε αξίζει να δούμε ποιο είναι το κόστος που πρέπει να πληρώσουμε προκειμένου να θεωρήσουμε κέρδος τα 260 εκατομμύρια από τους φόρους.
Σύμφωνα με την έκθεση του Κέντρου Ερευνών της Σκοτίας σε σχέση με τον κοινωνικό αντίκτυπο του τζόγου τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: Τα κέντρα με τυχερά παιχνίδια διπλασιάζουν τα συμπτώματα εθισμού στον τζόγο σε απόσταση 70 χιλιομέτρων. Ωστόσο το συνταρακτικό στοιχείο της έρευνας είναι ότι τα ποσοστά αυτά αυξάνονται σε περιοχές που υπάρχει φτώχεια, ανεργία, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και προβλήματα στην εύρεση κατοικίας. Συνθήκες δηλαδή που ευδοκιμούν στην Ελλάδα της κρίσης.
Η ίδια έκθεση παρουσιάζει μια σειρά πολιτικών υγείας και ψυχικής υποστήριξης που θα πρέπει να υιοθετηθούν στις περιοχές που βρίσκονται καζίνο και παρόμοια κέντρα τυχερών παιχνιδιών τριών επιπέδων. Το κόστος αυτών των πολιτικών φυσικά είναι τεράστιο αλλά στην περίπτωση της Ελλάδας δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για την αντιμετώπιση των κοινωνικών ζητημάτων που θα δημιουργήσει ο ελεύθερος τζόγος.
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι ο κύκλος των φορολογικών εσόδων είναι κλειστού τύπου. Δηλαδή τα έσοδα από την φορολόγηση του τζίρου των παιχτών χάνονται από τα φορολογητέα έσοδα των ίδιων όταν η οικονομική καταστροφή που επιφέρει ο εθισμός στα τυχερά παιχνίδια κάνει αδύνατη την πληρωμή των φόρων των ίδιων των παιχτών. Φόροι μάλιστα που λόγω συντελεστών και συστήματος τεκμηρίων μπορεί να είναι αρκετά περισσότεροι από τα φορολογικά έσοδα του τζόγου.
Την άποψη αυτή δεν φαίνεται να συμμερίζεται η κυρία Κατερίνα Σαβαΐδου που ως Γενική Γραμματέας Εσόδων παρενέβη με εμπιστευτική επιστολή που έστειλε πριν λίγες ημέρες στον υπουργό Οικονομικών και στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Η επιστολή αυτή έφτασε ανώνυμα στα γραφεία μας και παρόλο που δεν μπορέσαμε με κάποιο τρόπο να την επιβεβαιώσουμε αφενός φαίνεται να είναι «του στιλ» της και επιπλέον συνοδευόταν μαζί με άλλα έγγραφα που επιβεβαιώθηκαν 100%.
Σε αυτή την επιστολή της διαβάζουμε ότι στόχος του προγράμματος των VLTs είναι η καταπολέμηση της παράνομης αγοράς των τυχερών παιγνίων αλλά και τα σημαντικά έσοδα που έχουν προϋπολογιστεί για τα χρόνια 2015 και 2016, Το ενδιαφέρον όμως στοιχείο της επιστολής βρίσκεται πιο κάτω: εκεί που αναφέρει ότι οι περιορισμοί που τίθενται ως προς το μέγιστο όριο ημερήσιου παιγνίου, τις συνολικές ώρες παιγνίου κάθε παίχτη ανά εβδομάδα και οι άλλοι περιορισμοί θα επιδράσουν αρνητικά στην συλλογή των εσόδων. Αλλιώς λέει η Σαβαΐδου η κυβέρνηση θα αναγκαστεί να κάνει δημοσιονομικές περικοπές. Επειδή όμως οι άλλοι περιορισμοί που έθεσε η ΕΕΕΠ και ενόχλησαν τον ΟΠΑΠ είναι η αναγραφή του ΑΦΜ στην κάρτα παίχτη προκύπτει ένα ακόμα ερώτημα για την κυρία Σαββαΐδου: Θέλει στα αλήθεια να λειτουργήσει θεσμικά και να ελέγχει τους φορολογούμενους ή όχι;
Μια μελέτη ορφανή
Όλα τα παραπάνω ευρήματα βασίζονται σε δεκάδες έρευνες που μπορεί κανείς εύκολα να βρει στο διαδίκτυο με μια απλή αναζήτηση στο Google. Κι όμως, στην Ελλάδα υπάρχει καινοτομία: Σε μια πρόσφατη συνεδρίαση της ΕΕΕΠ τον περασμένο Ιούλιο παρουσιάστηκε μια ερευνητική μελέτη του Εργαστηρίου Διοικητικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών την οποία υπογράφει ο καθηγητής Γεώργιος Ιωάννου. Πρόκειται για μελέτη ορφανή, αφού δεν καταφέραμε να δούμε ποιος και γιατί την παράγγειλε (ούτε αν κάποιος την πλήρωσε) αλλά τα συμπεράσματά της είναι εντυπωσιακά:
Ο τίτλος της έκθεσης είναι από μόνος του επικός: «Η μετατροπή της μη ελεγχόμενης αγοράς τυχερών παιγνίων τύπου VLT σε φορολογήσιμες, Εποπτευόμενες, Παραγωγικές Επιχειρήσεις & σε Κοινωνικά Υπεύθυνη Ψυχαγωγία».
Η ίδια η έκθεση όμως παρουσιάζει μερικά προβλήματα:
Καταρχάς ο τίτλος της είναι σχεδόν μεγαλύτερος από το μέγεθός της το οποίο καλύπτει όλες κι όλες 4 σελίδες (μαζί με μεγάλα κενά και γραφήματα). Η έκθεση ουσιαστικά υποστηρίζει ότι αν αφήσουμε εντελώς ανεξέλεγκτη την χρήση των VLT τότε οι παράνομοι χώροι θα εξαφανιστούν και άρα το καλό για την κοινωνία θα είναι πολύ μεγαλύτερο από το να προσπαθήσουμε να ασκήσουμε περιορισμούς και ελέγχους στα μέρη όπου θα παίζεται ο τζόγος.
Από την έκθεση απουσιάζει εντελώς το δεύτερο συνθετικό του τίτλου περί «κοινωνικά υπεύθυνης ψυχαγωγίας» και δεν υπάρχει ούτε μια αναφορά στις κοινωνικές επιπτώσεις της ανάπτυξης των τυχερών παιχνιδιών. Το πνεύμα της μελέτης συνοψίζεται στη φράση: Αν δεν ελέγχουμε κανέναν οι παράνομοι δεν θα έχουν κανένα λόγο να υπάρχουν πια αφού θα τους κλέψουν την δουλειά οι «νόμιμοι».
Στην πρώτη σελίδα της μελέτης διαβάζουμε ότι «για πρώτη φορά στην Ελλάδα χαρτογραφείται η μη ελεγχόμενη αγορά των N-REGM, ως προς το μέγεθός της (συνολικό αριθμός μηχανημάτων και χώρων λειτουργίας των Ν-REGM), ως προς τον τζίρο της (συνολικά έσοδα των χώρων λειτουργίας των N-REGM) και τέλος ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων της (τύποι παικτών, είδη παιχνιδιών κ.λπ.)». Ακούγεται εντυπωσιακό. Θα φανταζόταν κανείς ότι μια ακαδημαϊκή έρευνα που εκπορεύεται από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών θα είχε όλα τα ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά (ερωτηματολόγια, τύπους υπολογισμούς, εξομαλύνσεις και στατιστικές διορθώσεις, βιβλιογραφία, αναγωγές σε αντίστοιχες διεθνείς μελέτες κ.λπ.), αλλά στην επόμενη σελίδα μαθαίνουμε ότι ο υπολογισμός έγινε «εμπειρικά» μετά από τη μελέτη 35 παράνομων χώρων και 100 παιχτών. Ρωτήσαμε σχετικά δύο καθηγητές στατιστικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και οι δύο γέλασαν με την ψυχή τους.
Αλλά αν υποθέσουμε ότι τα στοιχεία ισχύουν τότε τα 1,3 δισεκατομμύρια ευρώ που παρουσιάζεται ως ετήσιος κύκλος των παράνομων «κουλοχέρηδων» αν μετατρεπόταν σε νόμιμο θα έφερνε 455 εκατομμύρια φορολογικών εσόδων και όχι μόνο 260. Οπότε κάτι δεν πάει καλά στην μελέτη και από πλευράς αριθμητικής εφόσον το τελικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι το σύνολο του παράνομου τζόγου θα μετατραπεί σε νόμιμο.
Άλλωστε χωρίς να έχουμε τις γνώσεις του Διευθυντή του Εργαστηρίου Διοικητικής Επιστήμης υποθέτουμε ότι με την νομιμοποίηση των «κουλοχέρηδων» και την εγκατάσταση 36.000 μηχανημάτων σε κάθε γειτονιά κάθε πόλης ο κύκλος εργασιών αναμένεται να αυξηθεί.
Τα ΜΜΕ πάλι παίζουν τυχερά παιχνίδια και το character assassination
Για το τέλος αφήσαμε τον χώρο της επικοινωνίας. Το αγαπημένο μας πεδίο ενασχόλησης. Ε, λοιπόν οι «κουλοχέρηδες» έχουν αγαπηθεί πολύ από την πλειοψηφία των ΜΜΕ. Αυτό δεν φαίνεται τόσο περίεργο αν σκεφτείς ότι στην πλειοψηφία τους οι μεγάλες εκδοτικές οικογένειες βρίσκονται ανάμεσα στους επίδοξους παραχωρησιούχους.
Έτσι στο βρώμικο χώρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης σχεδόν κανείς δεν φαίνεται να έχει διάθεση να εξετάσει τον κοινωνικό αντίκτυπο της μετατροπής της χώρας σε ένα απέραντο καζίνο. Αντίθετα όμως βρίσκουμε πολλά ρεπορτάζ για την ανεύθυνη ΕΕΕΠ που με τα καμώματά της χάνονται έσοδα 250 εκατομμυρίων που θα κοπούν από μισθούς και συντάξεις.
Κεντρικός στόχος των επιθέσεων είναι ο πρόεδρος της επιτροπής, Αντώνης Στεργιώτης, και το μέλος Αναστάσιος Πατώκος. Αμφότεροι φαίνεται να είναι επιλογές του πρώην υπουργού Οικονομικών, Γιάνη Βαρουφάκη.
Στα ρεπορτάζ διαβάζουμε ότι ο Στεργιώτης «προέρχεται από τον χώρο των Καζίνο, τα οποία πλήττονται από τον ανταγωνισμό των VLTs». Θα θέλαμε να επισημάνουμε δύο πράγματα: α) Η γενικότερη εξάπλωση των τυχερών παιχνιδιών και η αύξηση των εξαρτημένων από τον τζόγο μάλλον βοηθάει τα καζίνο, αφού οι έρευνες δείχνουν ότι οι εθισμένοι χρήστες των «κουλοχέρηδων» μετά αναζητάνε μεγαλύτερες προκλήσεις σε άλλου είδους τυχερά παιχνίδια (περισσότερο στις ρουλέτες) και β) Οκ, είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε το επιχείρημα αλλά θα πρέπει και εσείς να αποφασίσετε επιτέλους τι είναι εθνικά συμφέρον: Να βάζουμε στις θέσεις κλειδιά «τους ανθρώπους της αγοράς που ξέρουν τα κυκλώματα;» όπως τα ΜΜΕ υποστήριξαν ότι ήταν το λογικό στην περίπτωση της Κατερίνας Σαββαΐδου η οποία από σύμβουλος φοροαποφυγής έγινε Γενική Γραμματέας Δημοσίων Εσόδων ή μήπως τελικά οι άνθρωποι αυτοί εξυπηρετούν «τα προηγούμενα αφεντικά» όπως αναφέρετε για την περίπτωση Στεργιώτη;
Στην περίπτωση του Αναστασίου Πατώκου τα δημοσιεύματα θυμίζουν παλαιότερα ρεπορτάζ στιλ «πρώτου θέματος» με φωτογραφίες και δεικτικό τρόπο γραφής. Σε αυτά (τα ανώνυμα ρεπορτάζ) διαβάζουμε ότι ο κύριος Πατώκος είναι τριπλοθεσίτης αφού είναι μέλος στις επιτροπές Κεφαλαιαγοράς, της ΕΕΕΠ και στο ΚΕΠΕ. Ώρα για Searchlab λοιπόν: Τα αποτελέσματα είναι μάλλον πενιχρά. Η επιτροπή κεφαλαιαγοράς συνεδριάζει 2 φορές τον μήνα και στη Δι@υγεια βρίσκουμε ότι οι μεικτές μηνιαίες αποδοχές του Πατώκου είναι 400€ μεικτά, στο ΚΕΠΕ τα μέλη του ΔΣ είναι άμισθα και στην περίπτωση της ΕΕΕΠ οι απολαβές του είναι 200€ μεικτά ανά συνεδρίαση. Συνολικά δηλαδή ο κύριος Πατώκος καθαρίζει περίπου 800€ καθαρά από τις θέσεις του. Όχι ο ορισμός του Golden Boy. Στα ανώνυμα ρεπορτάζ γίνεται λόγος για «περίεργες» αποφάσεις (τα εισαγωγικά στο πρωτότυπο) οι οποίες όμως δεν κατονομάζονται. Δυστυχώς χωρίς περισσότερα στοιχεία δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε κάτι και ο ίδιος ο κύριος Πατώκος δεν θέλησε να σχολιάσει και μας παρέπεμψε στις δημόσιες αποφάσεις προκειμένου να εντοπίσουμε τις «περίεργες».
Η μόνη περίεργη απόφαση που αναφέρεται ωστόσο σε κάποια δημοσιεύματα έχει να κάνει με την πρόσληψη του δικηγόρου Δημήτρη Παναγέα στην ειδική τριμελή επιτροπή που ελέγχει τον ΟΠΑΠ. Ο Παναγέας διεκδικεί με αγωγή 3,5 εκατομμύρια ευρώ (στο Πρώτο Θέμα που τους αρέσουν οι υπερβολές γράφουν ότι διεκδικεί 3,5 δις) από τον ΟΠΑΠ και όντως η πρόσληψή του στην θέση αυτή δημιουργεί ερωτηματικά. Ωστόσο σύμφωνα με την ΕΕΕΠ η απόφαση πρόσληψης του ήταν ομόφωνη και άρα όχι μόνο του Πατώκου.
Πέραν όμως από την στοχοποίηση προσώπων, που στο κάτω-κάτω δεν γνωρίζουμε (αλλά σας υποσχόμαστε να ψάξουμε) το μεγάλο πρόβλημα με την κάλυψη της υπόθεσης των VLTs (όπως τους αρέσει να το λένε για να μην σοκάρεται η κοινωνία) είναι ότι κανένας δημοσιογράφος, καμία εφημερίδα, ραδιόφωνο ή τηλεοπτικός σταθμός δεν ενδιαφέρεται για τις υπόλοιπες πτυχές του ρεπορτάζ: για την επικινδυνότητα των τυχερών παιγνίων, για τις τρομακτικές επιπτώσεις που είχε η απελευθέρωση της αγοράς σε άλλες χώρες, για τις συνδεμένες αυτοκτονίες κ.λπ. Ο ΑΝΤ1 για παράδειγμα που δείχνει το δρόμο έχοντας σχεδόν καθημερινό «ρεπορτάζ» στο κεντρικό του δελτίο ειδήσεων την προηγούμενη εβδομάδα αναφέρθηκε στο πετυχημένο παράδειγμα της Ιταλίας, μια από τις λίγες χώρες που όντως απελευθέρωσε τους «κουλοχέρηδες» (και αυτή υπό τις οδηγίες της Τρόικας), αποτυγχάνοντας όμως να παρουσιάσει ότι αφενός η επιτυχία ήταν μόνο σε ένα βαθμό εισπρακτική, ότι δεν καταπολεμήθηκε ουσιαστικά ο παράνομος τζόγος και ότι εδώ και 5 μήνες η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί ότι θα περιορίσει το πλαίσιο λειτουργίας βάζοντας ημερήσιους περιορισμούς ανάλογους με αυτούς που έχει επιβάλλει η ΕΕΕΠ στην περίπτωση της Ελλάδας.
UPDATE: Περί παικτικής συμπεριφοράς
Κάποιοι φίλοι μου επεσήμαναν το άρθρο του Χρήστου Κώνστα με τίτλο «Οι χειρουργικές επεμβάσεις του κ. Ρυθμιστή στον ελληνικό τζόγο…». Σε αυτό ο «δημοσιογράφος» αφού πρώτα επισημαίνει ότι υπάρχουν υποψίες ότι ο κ. Στεργιώτης εξυπηρετεί κάποιο μύχιο πόθο, κάποιου συγκεκριμένου επιχειρηματία (πρωτότυπη προσέγγιση) αναφέρει τα εξής:
«Τελευταία «χειρουργική παρέμβαση» στον Κανονισμό του κ. Στεργιώτη αφορά την υποχρέωση του ΟΠΑΠ να διατηρεί επί 10ετία(!) όλα τα στοιχεία της παικτικής συμπεριφοράς κάθε ενός Έλληνα που θα τολμήσει να διασκεδάσει σε παιγνιομηχανήματα. Ο νέος κανονισμός του κ. Στεργιώτη δεν απαιτεί μόνον το ΑΦΜ και τη ΔΟΥ κάθε παίκτη (αυτομάτως εξαιρούνται όλοι όσοι δεν έχουν ΑΦΜ αλλά ζουν στην Ελλάδα) αλλά υποχρεώνει τον ΟΠΑΠ να διατηρεί στοιχεία παικτικής συμπεριφοράς στα VLTs . Φυσικά τέτοια στοιχεία δεν υποχρεούνται να τηρούν ούτε τα καζίνο αυτής της χώρας! Σε καμιά χώρα του πλανήτη δεν υπάρχουν τέτοιες απαιτήσεις.» και ποιο κάτω «Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι ο κατασκευαστής του λογισμικού θα χρειαστεί επιπλέον 12 μήνες σκληρής δουλειάς για να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις του κυρίου Ρυθμιστή…»
Ε, λοιπόν ο κύριος Κώνστας ίσως θα έπρεπε να είναι λίγο πιο φειδωλός με τις γενικεύσεις αφού σχεδόν σε όλες τις χώρες που υπάρχουν «κουλοχέρηδες» η διατήρηση δεδομένων παικτικής συμπεριφοράς είναι υποχρεωτική. Ανάλογα με τη χώρα τα στοιχεία αυτά διατηρούνται από 2 χρόνια ως και για πάντα (περισσότερο δηλαδή και από τα 10 χρόνια). Οι λόγοι διατήρησης των δεδομένων είναι πολλοί αλλά οι δύο πιο απλοί είναι α) για την διασφάλιση ότι οι «κουλοχέρηδες» δεν είναι «πειραγμένοι» (κάτι που αποδεικνύεται στατιστικά όταν τα στοιχεία είναι πολλών ετών) και β) για την επεξεργασία των δεδομένων από τις αρχές της χώρας προκειμένου να γίνονται στοχευμένες παρεμβάσεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο. Πολλά περισσότερα στοιχεία μπορείτε να βρείτε στην έκθεση για το Tracking System των VLTs στην οποία βασίστηκαν οι αρχές τις Σκωτίας για να εφαρμόσουν το ανάλογο σύστημα.
Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε ότι η διατήρηση των στοιχείων δεν αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία αυτόματα απαντιέται και το εξωφρενικό επιχείρημα περί 12μηνης «σκληρής δουλειάς» που πρέπει να κάνουν οι κατασκευαστές του λογισμικού προκειμένου να εφαρμοστεί η διάταξη. Ο απλώς τρόπος επίλυσης του προβλήματος είναι το άνοιγμα του manual των συσκευών οι οποίες έχουν από κατασκευής τους αυτή την πρόβλεψη. Τα τερματικά έχουν ήδη προεγκατεστημένο το ανάλογο λογισμικό και το μόνο που απαιτείται είναι μια ρύθμιση (που σίγουρα δεν απαιτεί 12 μήνες).
Πάμε τώρα και στον κύριο Στεργιώτη. Η αλήθεια είναι ότι δεν τον γνωρίζω προσωπικά ωστόσο όσο τα μέσα της διαπλοκής θα του επιτίθενται με μαφιόζικο τρόπο κάνοντας λόγο για μύχιους πόθους και συμφέροντα παλιών αφεντικών χωρίς κανένα στοιχείο θα τον υπερασπίζομαι μόνο και μόνο γιατί θεωρώ η προσπάθειά του να εμποδίσει την ανεξέλεγκτη διάδοση των καταστρεπτικών αυτών τυχερών παιχνιδιών είναι προς το δημόσιο συμφέρον. Έτσι είναι η ζωή… Και αν ο κύριος Στεργιώτης ή ο κύριος Πατώκος όντως έχουν κάποια συμφέροντα που δεν μπορώ να εντοπίσω, όσο θα εναρμονίζονται με το κοινό συμφέρον τόσο το καλύτερο για όλους μας.
Συμπεράσματα
Όταν η Τρόικα έθεσε για πρώτη φορά ως προαπαιτούμενο την απελευθέρωση των τυχερών παιχνιδιών στην Ελλάδα ο ΣΥΡΙΖΑ, ως αντιπολίτευση τότε, ήταν άκρως αντίθετος με την σκέψη της μετατροπής της Ελλάδας σε ένα απέραντο καζίνο. Μάλιστα στην Βουλή δεν ήταν λίγοι οι βουλευτές που υποστήριξαν ότι είναι προτιμότερο η Ελλάδα να πληρώνει τα πρόστιμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (περίπου 27 εκατομμύρια ευρώ το 2011) από το να αναλάβει το κόστος του εθισμού της κοινωνίας στα τυχερά παιχνίδια. Η θέση αυτή επαναλήφθηκε και στην προεκλογική εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ στην αρχή του 2015 και για αυτό έγινε η αλλαγή του Δ.Σ. της ΕΕΕΠ προκειμένου να γίνουν οι περιοριστικές τροποποιήσεις .
Τώρα όμως τα πράγματα φαίνεται ότι έχουν αλλάξει μετά την υπογραφή της συμφωνίας της 13ης Ιουλίου και θα πρέπει να πάρουμε μια επίσημη απάντηση για το αν ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί σωστή την παρέμβαση της Σαβαΐδου ή πραγματικά σκοπεύει να βάλει φρένο στην ασυδοσία του τζόγου;
Το επιχείρημα περί οφελών από το χτύπημα του παράνομου τζόγου είναι αντίστοιχο με την ιδέα να επιτρέψουμε την πώληση της ηρωίνης στα περίπτερα για να σταματήσουν να βγάζουν παράνομα χρήματα οι ναρκέμποροι. Δεν είναι δυνατόν αυτό να είναι το ζητούμενο από την κυβέρνηση της «πρώτη φορά αριστερά».
Στην τελική δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται ως μοναδικό αντεπιχείρημα το δημοσιονομικό όφελος και ο εκβιασμός ότι η κυβέρνηση θα αναγκαστεί να πάρει νέα δημοσιονομικά μέτρα για να καλύψει τα 250 προϋπολογισμένα εκατομμύρια εσόδων. Και για να λαϊκίσουμε λίγο, το ποσό είναι κατά 90 εκατομμύρια ευρώ λιγότερο από αυτά που χάρισε πέρυσι το Ελληνικό δημόσιο στους μεγάλους εργολάβους (ΤΕΡΝΑ, ΑΚΤΩΡ) επειδή η κρίση μείωσε τα έσοδά τους από τα διόδια των εθνικών οδών.
Στο αφιέρωμα αυτό επιχειρήσαμε να παρουσιάσαμε όλα τα επιχειρήματα: ηθικά, οικονομικά, επιστημονικά, επιχειρηματικά που θα πρέπει να μας οδηγήσουν σε ένα συμπέρασμα. Ελπίζουμε μέσω αυτών να μπορείτε να συγκρίνετε τις διαφορετικές απόψεις (απλά δείτε το δελτίο του ΑΝΤ1 για την άλλη άποψη) και να απαντήσετε μόνοι σας στο ένα και μοναδικό ερώτημα που τίθεται στην πραγματικότητα:
Πόσο είναι το κοινωνικό κόστος που είμαστε έτοιμοι να πληρώσουμε για να μη χάσουμε τους στόχους που έθεσαν οι πιστωτές μας;
Διαβάστε το άρθρο “Η Ελλάδα ως ένα απέραντο καζίνο” του Κώστα Εφήμερου στην πηγή “www.thepressproject.gr”
